ผู้แต่ง

พระมหาธรรมราชาที่ 1 (พระยาลิไทย)เป็นกษัตริย์องค์ที่ 5 ของสุโขทัย

ชื่อเดิม    

เตภูมิกถา หรือ ไตรภูมิกถา

ความหมาย   

เรื่องราวของสามโลก คือ กามภูมิ รูปภูมิ อรูปภูมิ
 

จุดมุ่งหมาย 

              – ชี้ให้เห็นคุณและโทษของโลกทั้งสาม ที่มีแต่การแปรเปลี่ยน ไม่แน่นอน มีแต่อนิจจลักษณะ
              – ชี้ให้มนุษย์หาทางหลุดพ้นไปจากโลกทั้งสามเพื่อไปอยู่ในโลกุตรภูมิ หรือนิพพาน
              – เน้นเรื่องกฎแห่งกรรม โดยเริ่มเนื้อหาจากนรกภูมิ

ผลจากการฟัง 

– ทำให้บรรลุนิพพาน
– ได้เกิดเป็นเทพยดาในสวรรค์อันเป็นโลกทิพย์
–  มีโอกาสเกิดมาพบพระศรีอาริย์ผู้จะมาเป็นพระพุทธเจ้าในอนาคต

คุณค่า

ด้านวรรณคดี    – เป็นหลักฐานแสดงให้เห็นว่าคนไทยรู้จักแต่งวรรณคดีตั้งแต่สมัยสุโขทัย
ด้านศาสนา       – เป็นการนำเสนอปรัชญาทางพุทธศาสนา
ด้านจริยธรรม    – กำหนดกรอบการปฏิบัติตนให้คนในสังคมทั้งผู้ปกครองและผู้ถูกปกครอง ทำให้สังคมสงบสุข
ด้านประเพณีและวัฒนธรรม

– แสดงให้เห็นความเชื่อที่ตกทอดมาสู่ประเพณีและวัฒนธรรมในปัจจุบัน เช่น 

– การจัดดอกไม้ธูปเทียนให้คนตายก่อนปิดฝาโลง เพื่อให้ผู้ตายนำดอกไม้นั้นไปสักการะพระจุฬามณีเจดีย์ในสวรรค์
– การเผาศพในเมรุเปรียบเสมือนการเดินทางขึ้นเขาพระสุเมรุไปสู่สวรรค์
 

ด้านศิลปะ

– ก่อให้เกิดงานจิตรกรรมและสถาปัตยกรรมตามแผนภูมิจักรวาลในเรื่องไตรภูมิพระร่วง
แนวคิด     

– การเกิดในท้องมารดาเป็นทุกข์แบบหนึ่ง ไม่ใช่เรื่องน่ายินดีเลย
– กวีมีความรู้เรื่องการกำเนิดมนุษย์ตามแบบวิทยาศาสตร์

การใช้ภาษา

– มีการใช้คำเป็นจังหวะน่าฟัง
– มีการใช้คำสัมผัสคล้องจอง
 – มีการใช้โวหารภาพพจน์ โดยเฉพาะอุปมาโวหาร